Właśnie temu zagadnieniu jest poświęcona jego książka pt. „Skrwawione ziemie: Europa między Hitlerem a Stalinem” i wykład, który odbył się na Uniwersytecie Wileńskim we środę (16 maja).
„Jeśli chcemy napisać historię Europy, nie możemy wyróżniać żadnego narodu. Dlatego zacząłem książkę od zdania „zginęło 14 milionów ludzi” — powiedział licznym zebranym Timothy Snyder. „Skrwawione ziemie: Europa między Hitlerem a Stalinem” („„Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin”) — to praca poświęcona analizie dokonanych przez dwa totalitarne systemy (nazistowski i sowiecki) zbrodni. Książka rozpoczyna się wielkim głodem na Ukrainie w latach 30 tych, wędruje po przez Holocaust i inne zbrodnie II wojny światowej, a kończy się powojennymi sowieckimi czystkami etnicznymi.
„Pomysł, aby zaprosić profesora do Wilna powstał od razu, jak tylko książka pojawiła się na rynku. Postanowiliśmy, że zrobimy wszystko, aby spotkać się i porozmawiać z profesorem” — oświadczyła Małgorzata Kasner, dyrektor Instytutu Polskiego oraz jedna z organizatorek spotkania. „Gdy przeczytałem tytuł tej pracy pomyślałem, że to miejsce, w którym znajdujemy się, najbardziej pasuje na to spotkanie. Ponieważ Litwa właśnie była pośrodku tych dwóch systemów” — dodał Jūras Banys, prorektor Uniwersytetu Wileńskiego i współgospodarz imprezy.
Holocaust nie ogranicza się tylko do jednego narodu
Podstawowa myśl teorii Snydera polega na tym, że historię postrzegamy z punktu widzenia własnego narodu lub państwa. Natomiast właściwa historia jest pewnym splotem różnych wątków: gospodarczych, politycznych, ideologicznych i instytucjonalnych. Historia narodu czy państwa zazwyczaj koncentruje się tylko na części tych wątków. Można znać cierpienia narodu polskiego czy litewskiego, ale praktycznie nic nie wiedzieć o cierpieniach Białorusinów czy Żydów. „Można znać doskonale historię narodu żydowskiego, ale nie móc wytłumaczyć Holocaustu. Bo Holocaust nie ogranicza się tylko do jednego narodu” — wytłumaczył amerykański historyk.
Koncentrowanie się tylko na pewnych wątkach zazwyczaj służy pewnym celom ideologicznym. „Na przykład apologeci sowietów przyznają się do zbrodni stalinowskich, podczas których wymordowano miliony własnych obywateli. Zawsze jednak dodają, że armia sowiecka zwyciężyła w II wojnie światowej, chociaż tak naprawdę między tymi faktami nie ma związku przyczynowo – skutkowego” — powiedział Snyder.
Z tego właśnie splotu wydarzeń i wątków powstała teoria „skrwawionych ziem”, czyli obszaru na którym dzisiaj znajdują się kraje bałtyckie, Białoruś, Ukraina i Polska. Mimo, że władza dwóch systemów totalitarnych (hitlerowski i stalinowski) rozpościerała się od Atlantyku do Oceanu Spokojnego, to właśnie na tym obszarze były dokonane największe zbrodnie. Według obliczeń Snydera i innych historyków, to właśnie tutaj w latach 30 i 40-tych ubiegłego stulecia zostało świadomie wymordowanych 14 milionów osób. „W swojej książce nie miałem za cel porównać dwa systemy, tylko spróbować wytłumaczyć jak doszło do zamordowania 14 milionów osób” — dodał historyk.
Zrozumieć Europę, zrozumieć zakres tamtej zbrodni
Ważnym aspektem pracy Snydera, na który on zwrócił uwagę podczas wykładu, jest rola państwa. Zdaniem historyka państwo jest potrzebne przede wszystkim mniejszościom narodowym, a nie większości. Co widać na przykładzie Żydów w czasie wojny. „W Rumunii czy na Węgrach szansa uratowania się dla Żyda była 1 z 2, czyli 50 proc.. To jest bardzo dużo. Bo gdy spojrzymy na terytoria bezpośrednio okupowane przez Niemców, tam gdzie państwo zostało zburzone, taką szanse miał już tylko 1 z 20” — poinformował Snyder.
Dlatego, jego zdaniem, rozpatrując jakiś problem trzeba dostrzec jak najwięcej niuansów. „Jeśli chcemy zrozumieć historię Europy, musimy zrozumieć olbrzymi zakres tamtej zbrodni” — podsumował swoją ideę Tymothy Snyder.
Timothy D. Snyder – amerykański historyk, profesor Yale University, specjalista z zakresu historii nowożytnego nacjonalizmu i historii Europy Środkowej oraz Wschodniej. Współpracował z uniwersytetami w Paryżu, Wiedniu, Warszawie, Pradze i Harvard University. Jest m.in. autorem cenionej pracy „The Reconstruction of Nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569-1999” (Rekonstrukcja narodów: Polska, Ukraina, Litwa i Białoruś, 1569-1999), w której stara się prześledzić ewolucję świadomości narodowych w I Rzeczypospolitej i na jej ziemiach aż do naszych czasów.
Książka „Skrwawione ziemie: Europa między Hitlerem a Stalinem” ukazała się na Litwie w 2011 r. Organizatorem spotkania był Instytut Polski, Uniwersytet Wileński, ambasada USA na Litwie oraz wydawnictwo „Tyto alba”.
