Sedno sprawy 

Franciszkanie przybyli do Wilna jeszcze w czasach pogańskich. Wspomina o nich wielki książę litewski Giedymin w 1322 w liście do papieża Jana XXII, w którym prosi go o wsparcie przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu.

Franciszkanin Andrzej Jastrzębiec z Krakowa został pierwszym biskupem w Wilnie, po tym jak w 1388 dokonał chrztu Litwy.

Wkrótce po oficjalnym przyjęciu przez Litwę chrześcijaństwa franciszkanie rozpoczęli budowę kościoła i klasztoru poza obwarowaniami miejskimi, przypuszczalnie w okolicach Bramy Trockiej.
W 1390 niedokończoną budowlę zniszczyli Krzyżacy podczas ataku na Wilno. Po tym franciszkanie postanowili się przenieść w obręb miasta i podjęli na nowo budowę świątyni. Poświęcenie nowego kościoła, zbudowanego w stylu gotyckim jako bazylika, odbyło się w 1421.

W 1533 podczas pożaru runęło sklepienie kościoła, a sama budowla doznała poważnych uszkodzeń. W trakcie odbudowy podwyższono sklepienia naw bocznych, tworząc w ten sposób kościół halowy górujący nad okolicą. 

W 1708 na dawnym cmentarzu przykościelnym od strony ulicy Trockiej Michał Suzin zbudował barokową (zachowaną do dzisiaj) kaplicę cmentarną ku czci osób wymordowanych przez Kozaków w kościele franciszkanów w czasie oblężenia Wilna przez Rosjan w 1655. Niewielka, masywna kapliczka została zbudowana na planie krzyża łacińskiego. Na jego dłuższym końcu jest niewielka, barokowa fasada, natomiast ramiona i wezgłowie są zakończone trzema półkolistymi absydami. W 1932 obok kaplicy wzniesiono pomnik Józefa Montwiłła – polskiego bankiera, działacza społecznego i filantropa.

W latach 1737 i 1748 kościół franciszkański zniszczyły kolejne pożary. Został po nich w 1780 odbudowany już jako kościół barokowy według projektu Kazimierza Kamieńskiego. Gotyckie ostrołukowe okna zostały zamurowane, a nawę główną podwyższono – kościół ponownie stał się bazyliką. Gotyckie sklepienie zmieniono na kolebkowe. Górne partie fasady zostały oblicowane porządkiem toskańskim. Okna i gzymsy uzyskały lekko falującą formę. Ściany wewnątrz otynkowano i ozdobiono w stylu rokoko. Świadectwem gotyckiej przeszłości kościoła pozostały tylko skarpy, uskokowy, ceglany portal i wieżyczka komunikacyjna. Równolegle z przebudową kościoła franciszkanie odbudowywali też klasztor spalony podczas pożaru w 1749, nadając mu klasycystyczny kształt, w jakim przetrwał do dnia dzisiejszego. 

Prace budowlane przeciągnęły do 1778. W 1812 podczas kampanii napoleońskiej kościół został zarekwirowany na potrzeby wojska i stał się magazynem zbożowym.

W 1862, w okresie poprzedzającym wybuch powstania styczniowego, na przykościelnym cmentarzu odbywały się masowe manifestacje patriotyczne. Po stłumieniu powstania w 1864 Murawiow w odwecie zlikwidował zakon i rozkazał zamknąć kościół, który w latach 1872-1876 przebudowano, tworząc wewnątrz kondygnacje, po czym urządzono w nim archiwum państwowe. Bogate wyposażenie uległo zniszczeniu lub rozproszeniu. Nieco wcześniej, w latach 1869-1872, zburzono wieżę. W 1904 odrestaurowano kaplicę cmentarną.

Okres II Rzeczypospolitej

W 1918 po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przywrócono kościołowi jego funkcje sakralne i rozpoczęto remont. Franciszkanie powrócili do swojego kościoła w 1934. Starania o formalny zwrot kościoła i klasztoru trwały jeszcze parę lat i dopiero Sąd Najwyższy w Warszawie w orzeczeniu z dnia 28 lutego 1938 zadecydował o tym definitywnie. 

Okres powojenny

Po II wojnie światowej jesienią 1948 roku kościół został ponowie zamknięty, tym razem przez władze komunistyczne. W lutym 1949 roku został aresztowany franciszkanin o. Kamil Wełymański, którego zawierucha wojenna pod koniec jej trwania rzuciła do Wilna, gdzie osiadł przy klasztorze franciszkańskim. O. Kamil nie skorzystał z możliwości wyjazdu do Polski w ramach tzw. repatriacji.
Jego działalność radzieckie sądy zaocznie określiły jako "aktywną działalność antyradziecką i nacjonalistyczną" i tak o. Kamil przez więzienia w Wilnie i moskiewskiej Łubiance trafił z dwudziestopięcioletnim wyrokiem najpierw do obozu w Workucie, do kopalni węgla kamiennego, niedaleko Morza Karskiego, a później w obozów pracy na terenie dzisiejszego Kazachstanu.
Kościół po przejęciu przez komunistów pełnił razem z klasztorem rozmaite funkcje, był m.in. magazynem i archiwum dokumentacji radzieckich służb bezpieczeństwa. Przez kolejne dziesięciolecia ulegał poważnym zniszczeniom. Ołtarz główny oraz pozostałe dzieła sztuki sakralnej przekazano do innych kościołów. W kaplicy cmentarnej (z 1708 roku) mieścił się sklep z pamiątkami.
Na podstawie tzw. amnestii, w 1959 roku o. Kamil został zwolniony. Powrócił na Litwę jednak nie otrzymał pozwolenia na osiedlenie się w Wilnie, nie mógł też pełnić funkcji kapłańskich. Wędrował z miejsca na miejsca, pracował jako duszpasterz w różnych parafiach. Najdłużej, bo kilkanaście lat pracował w Miednikach, około 35 km na południowy wschód od Wilna.

Odzyskanie niepodległości

W 1990 roku po upadku ZSRR i odzyskaniu przez Litwę niepodległości rozpoczęto remont zniszczonego kościoła, odsłaniając przy okazji najstarsze, gotyckie elementy jego budowy, m.in. ostrołukowe okna. Podobnie przy okazji remontu klasztoru.

Jako jedną z pierwszych odnowiono (w kościele) kaplicę św. Wawrzyńca wraz ze znajdującą się tam figurą Białej Pani. Figura jest nietypowa, gdyż przedstawia Matkę Bożą Brzemienną, patronkę dzieci nienarodzonych i rodzin.

2 stycznia 1990 roku władze litewskie zrehabilitowały o. Kamila Wełymańskiego.

O. Kamil doczekał się w 1995 roku przybycia na Litwę młodych franciszkanów z prowincji gdańskiej z Polski. Im powierzył obowiązki duszpasterskie w Miednikach, a sam przeniósł się do Wilna i tam zamieszkał. W ostatnich latach życia używał nazwiska Wielemański.

31 maja 1992 po wizycie w Wilnie generał zakonu franciszkanów, O. Lanfranco Serrini, wyraził nadzieje, iż możliwy będzie powrót zakonu do Wilna:

„Przeżywamy obecnie moment cenny dla przyszłości Zakonu na Litwie. Jestem pewny, że będziemy wspólnie dążyć do przygotowania tej przyszłości w atmosferze braterstwa i szczerości z koniecznym zaangażowaniem i wytrwałością“ - powiedział Serrini.

Kilkuletnie zabiegi u władz państwowych i kościelnych o odzyskanie klasztoru i kościoła franciszkańskiego przyniosły efekt. Kościół w maju 1998 roku ponownie zwrócono franciszkanom. Niecały rok później zmarł w Wilnie (14 marca 1999 roku) w wieku 89 lat o. Kamil. Gwardianem klasztoru i rektorem kościoła został o. Marek Dettlaff.

W kościele cały czas trwa żmudna renowacja. Był on jednym z najbardziej zdewastowanych obiektów sakralnych w Wilnie. Według wszelkiego prawdopodobieństwa jest on najstarszą świątynią w mieście Giedymina. 

Czasy dzisiejsze

Na dzień dzisiejszy kościół należy do Franciszkanów, jednak w klasztor nadal jest wynajmowany dla przeróżnych spółek. W dzikich latach 90. ubiegłego wieku został „przychwatyzowany” przez ówczesnych „biznesmenów”.

Proces sądowy trwał wiele lat i w końcu Litewski Sąd Najwyższy ostatecznie orzekł, że: prywatyzacja Klasztoru Franciszkańskiego odbywała się nieprawnie. Klasztor został przekazany państwu litewskiemu jako podmiotowi. 

Wydawałoby się, że ciernista droga braci zakonnych dobiegła końca, jednak nie tak szybko.
Na drodze do odzyskania klasztory wstał „trójgłowy smok”. 

Pierwszą z głów są, oczywiście, nielegalni właściciele klasztoru, którzy pobierają niebotyczne sumy za wynajem pomieszczeń.

Druga głowa – to litewscy narodowcy, którzy ujrzeli w przekazaniu klasztoru Franciszkanom, niebezpieczeństwo dla litewskości. Twierdzą, że po przekazaniom budynku 6 braciom zakonnym, „którzy są Polakami i tylko jeden nauczył się po litewsku, stanie się on kolebką polonizacji Wileńszczyzny”.

Trzecią, nieoczekiwaną, głową, jest Centrum Lituanistyki Uniwersytetu Wileńskiego, które również chce przejąć klasztor. Głównymi ich motywami są: w klasztorze w okresie okupacji carskiej działała pierwsza (dwuklasowa) litewska szkoła podstawowa oraz czasowo mieszkał symbol odrodzenia narodowego Jonas Basanavičius.

Z jakimi problemami borykają się obecnie bracia zakonni, dlaczego w sprawę została wciągnięta policja, oskarżenia litewskich narodowców, udziały osób trzecich znajdujących u władzy, zdania ekspertów, w najbliższych artykułach poświęconych „Batalii o klasztor”.

cdn.

Źródło: franciszanie.pl, inf. włas.

Source
Wszelkie informacje opublikowane na DELFI zabrania się publikować na innych portalach internetowych, w mediach papierowych lub w inny sposób rozpowszechniać bez zgody DELFI. Jeśli zgoda DELFI zostanie uzyskana, trzeba obowiązkowo podać DELFI jako źródło.
pl.delfi.lt
Comment Show discussion (39)