Trudno jednak prognozować, kiedy i jaka ustawa zostanie przyjęta, oraz co po trzech latach z „tymczasowego gimnazjum” zostałoby. Dziś natomiast wygląda na to, że ta polska placówka oświatowa wpadła w pułapkę, zastawioną czy to przez urzędników ministerstwa, czy też przez polityków, a może nawet – wspólnie.
Szkoła z elementami edukacji katolickiej
Aby uratować szkołę, zachowując prawo do nauczania początkowego, podstawowego oraz średniego, społeczność szkolna postanowiła ubiegać się o przekształcenie placówki w długie gimnazjum realizujące program kształcenia specjalnego z zastosowaniem elementów Koncepcji Systemu Edukacji Katolickiej. Ktoś (ponoć z lokalnych polskich polityków), doradził samorządową instytucję budżetową (obecny status szkoły) przekształcić w instytucję użytku publicznego (po litewsku - viešoji įstaiga), o czym stołeczny samorząd z inicjatywy współrządzącej miastem Akcji Wyborczej Polaków na Litwie 1 kwietnia b.r., czyli w ostatniej chwili, podjął odpowiednie uchwały. Miało to ułatwić szkole osiągnięcie wymierzonego celu.
Punkt 3 zatwierdzonego przez radę samorządu stołecznego 1 kwietnia 2015 r. „Aktu założycielskiego instytucji użytku publicznego Wileńska Szkoła im. Wł. Syrokomli” głosi, iż ma ona na celu realizację ogólnych programów szkolnych z zastosowaniem elementów Koncepcji Systemu Edukacji Katolickiej, zatwierdzonej Rozporządzeniem ministra oświaty i nauki nr. V-1599 z dnia 16 listopada 2012 r.
Z kolei p. 10 zatwierdzonego tego samego dnia przez samorząd „Statutu instytucji użytku publicznego Wileńska Szkoła im. Wł. Syrokomli„ głosi: „Instytucja realizuje programy kształcenia przedszkolnego, początkowego, podstawowego i średniego oraz indywidualizowane programy kształcenia początkowego, podstawowego i średniego, edukację pozaformalną dzieci, zobowiązania zawarte w umowach o nauczanie, gwarantuje dobrą jakość oświaty, z zastosowaniem elementów Koncepcji Systemu Edukacji Katolickiej, zatwierdzonej na mocy Rozporządzenia ministra oświaty i nauki nr. V- 1599 z dn. 16 listopada 2012 r.”
Rozporządzenie ministra nr V – 1599 z dn. 16 listopada 2012 r.
W pierwszym rozdziale zatwierdzonej powyższym Rozporządzeniem ministra oświaty i nauki „Koncepcji Systemu Edukacji Katolickiej” zatytułowanym „Założenia ogólne” jest m.in. powiedziane, że koncepcję „… może stosować niepaństwowa szkoła ogólnokształcąca, szkoła zawodowa, szkoła edukacji pozaformalnej (dalej - szkoła katolicka), zaś elementy Koncepcji Edukacji Katolickiej w przewidzianym przez prawo trybie – również ogólnokształcąca szkoła samorządowa lub państwowa, szkoła zawodowa ...”
Właśnie tymi założeniami kierowali się społeczność „Syrokomlówki” oraz samorząd stołeczny podejmując odpowiednie decyzje. Wydawałoby się, że wszystko powinno być jasne: skoro elementy Koncepcji Edukacji Katolickiej może stosować szkoła państwowa oraz samorządowa, więc dlaczego nie mogłaby tego samego czynić Instytucja użytku publicznego, założycielem (jedynym udziałowcem czyli właścicielem) której jest samorząd?
Interpretacja urzędnika
Okazało się, że urzędnik ministerstwa ma na ten temat odmienne zdanie, które zasugerował eksministrowi Dainiusowi Pavalkisowi. Ten zaś na odchodne 8 maja b.r. udzielił pisemnej odpowiedzi na petycję uczestników wiecu, zorganizowanego 13 kwietnia b.r. przez społeczność szkolną „Syrokomlówki” przed gmachem ministerstwa, stwierdzając, że „szkoła możliwie nie odpowiada idei szkoły świeckiej, zatwierdzonej w Konstytucji RL”.
Dyrektor Departamentu Jakości Oświaty i Polityki Regionalnej przy Ministerstwie Oświaty i Nauki, które zwleka z akredytacją szkoły jako długiego gimnazjum, Aidas Aldakauskas, jest przekonany, że koniecznie potrzebny jest drugi udziałowiec, czyli współwłaściciel założonej przez samorząd instytucji użytku publicznego.
”Szkoła i samorząd doskonale znają wszystkie warunki. Status instytucji użytku publicznego jeszcze nie umożliwia zostania szkołą katolicką, jeżeli udziałowcem nie zostaje Kościół, Kuria, Archidiecezja czy ktoś inny. Wszystkie szkoły w Republice Litewskiej są świeckie. Jeżeli jednak zawierają partnerstwo z Kościołem, mogą realizować program z elementami koncepcji katolickiej. Wydaje się, że szkoła uważa, że nie jest to konieczne. Na Litwie nie ma jednak takiego precedensu. Nie ma żadnej świeckiej szkoły o profilu katolickim”- powiedział w rozmowie telefonicznej dyrektor.
Stwierdzenie dyrektora, że „na Litwie nie ma takiego precedensu”, oznacza, iż „Syrokomlówka”, jako pierwsza chce zostać długim gimnazjum stosującym elementy Koncepcji Systemu Edukacji Katolickiej, czyli jak dotychczas tę Koncepcję (a nie jej elementy) stosują szkoły. Nie ma więc przykładów, jak miałoby wyglądać sugerowane przez dyrektora „partnerstwo z Kościołem” w przypadku, gdyby elementy Koncepcji Systemu Edukacji Katolickiej stosowała nie tylko instytucja użytku publicznego, lecz również szkoła państwowa lub samorządowa, co przecież zezwala Rozporządzenie ministra oświaty i nauki?
Podstawy prawne edukacji katolickiej
Jak głosi Rozporządzenie ministra oświaty i nauki nr V- 1599 z dn. 16 listopada 2012 r. edukacja katolicka realizowana jest w oparciu o zapisy zawarte w Umowach Republiki Litewskiej ze Stolicą Apostolską, odpowiednich ustawach RL, w Kodeksie Prawa Kanonicznego (Kan.793-806) oraz innych aktach prawnych.
Kan. 803 Kodeksu Prawa Kanonicznego przewiduje, że Szkoła katolicka to szkoła kierowana przez kompetentną władzę kościelną albo kościelną osobę prawną (diecezję, parafię, zgromadzenie zakonne), albo szkoła, która za katolicką została uznana przez władzę kościelną dokumentem na piśmie. W szkole katolickiej nauczanie i wychowanie opierają się na zasadach chrześcijańskiej doktryny. Aby używać nazwy szkoła katolicka niezbędna jest zgoda kompetentnej władzy kościelnej.
Jeżeli w program działalności szkoły zostały włączone pewne elementy oparte na wartościach chrześcijańskich, czy w takim przypadku możemy powiedzieć, że jest to szkoła katolicka? Czy taka szkoła w pełni realizuje misję kształcenia i wychowania katolickiego? Chyba nie, co jednak nie oznacza, że szkoły te nie spełniają w znacznym stopniu celów i zadań określonych w statucie czy regulaminie szkoły.
Wygląda na to, że również szkoła państwowa, czy samorządowa, stosująca elementy Koncepcji Systemu Edukacji Katolickiej musi uzyskać dokument wydany przez odpowiednią władzę kościelną akceptujący taką działalność?
Art. 8 zawartej 5 maja 2000 roku między Republiką Litewską i Stolicą Apostolską Umowy o współpracy w dziedzinie oświaty i kultury głosi, iż „Kościół Katolicki ma prawo zakładać różnego typu i stopnia placówki oświatowe lub być jednym z ich założycieli. Takie instytucje są tworzone po uzyskaniu pisemnego zezwolenia kompetentnej władzy kościelnej i w oparciu o ustawodawstwo Republiki Litewskiej. W tych instytucjach edukacja opiera się na zasadach doktryny katolickiej, zaś nauczanie przedmiotów ogólnokształcących odbywa się według programów, zatwierdzanych przez kompetentne instytucje Republiki Litewskiej.”
W Art. 9 powyższego dokumentu mówi się o trybie finansowania państwowych lub samorządowych instytucji oświatowych, zakładanych wspólnie z Kościołem Katolickim, oraz o przydzielaniu na równi ze szkołami państwowymi lub samorządowymi środków budżetowych dla niepaństwowych oraz niesamorządowych katolickich placówek oświatowych na realizację programów ogólnokształcących, jeżeli odpowiadają one państwowym standardom edukacji. Dodatkowe programy niepaństwowych katolickich placówek oświatowych mają być finansowane przez założycieli.
Współpraca szkoły z Kościołem
Tak więc, ze strony prawnej chyba jednak miałoby wynikać, że elementy Koncepcji Systemu Edukacji Katolickiej szkoła może stosować tylko we współpracy z Kościołem, który, jako jedyny, ma prawo nadzorować, czy przekazuje ona treści zgodne z nauczaniem Kościoła. W odróżnieniu od urzędnika ministerstwa nie jestem pewien, że zgromadzenie zakonne, diecezja, parafia, czy jakiś inny organ w trybie koniecznym miałby występować w roli drugiego udziałowca instytucji użytku publicznego. Natomiast najprawdopodobniej jednak miałaby to być sformalizowana forma współpracy szkoły z Kościołem, ewentualnie przynajmniej pisemna zgoda na stosowanie elementów Koncepcji Systemu Edukacji Katolickiej, wydana przez odpowiednią władzę kościelną.
„Syrokomlówka” już nie pierwszy rok nieformalnie współpracuje z wileńskimi kościołami - św. Rafała Archanioła, św. Apostołów Jakuba i Filipa, kościołem Znalezienia Krzyża Świętego w Kalwarii Wileńskiej; ze Zgromadzeniami zakonnymi - Sióstr od Aniołów, Sióstr Jezusa Miłosiernego (Faustynki); z Centrum Katechetycznym Archideicezji Wileńskiej oraz z wieloma innymi instytucjami i organizacjami.
Niespełna dwa miesiące temu arcybiskup metropolita wileński Gintaras Grušas udzielił święceń kapłańskich diakonowi Danielowi Narkunowi, który jest wychowankiem Wileńskiej Szkoły Średniej im. Wł. Syrokomli.
(cdn.)
Zbigniew Balcewicz
Sygnatariusz Aktu Niepodległości Litwy
Poglądy autora mogą być niezgodne ze stanowiskiem redakcji.
