DELFI przypomina, że Kazimiera Prunskienė w ubiegłą niedzielę (4.03) znalazła się w Klinice w Santaryszkach (Santariškės), gdzie rozpoznano u niej poważne niedokrwienie mózgu. Po około dobie zaczął powstawać obrzęk mózgu – procesu tego nie udało się zatrzymać farmakologicznie, dlatego pacjentka została przewieziona do Państwowego Wileńskiego Szpitala Uniwersyteckiego, gdzie natychmiast została poddana operacji neurochirurgicznej. W Klinice w Santaryszkach nie było możliwości przeprowadzenia takiej operacji.
Według rozmówcy, rozpoznawanie i leczenie pacjentów z udarem jest na Litwie ściśle regulowane. Już od 1999 roku obowiązują zatwierdzone zalecenia dot. diagnostyki, leczenia, profilaktyki udaru i rehabilitacji poudarowej - są one nieustannie aktualizowane. Wskazuje się w nich, gdzie powinien trafić chory z udarem, jakie metody w leczeniu i diagnozie należy stosować.
Zatem litewskie standardy profilaktyki i leczenia udaru niczym nie różnią się do stosowanych w innych krajach Europy.
„Chory z podejrzeniem udaru musi zostać przetransportowany do najbliższego szpitala, gdzie możliwe jest udzielenie mu pomocy. Najważniejszym lekarzem, który diagnozuje i potwierdza udar, jest neurolog (nie neurochirurg czy chirurg naczyniowy). Decyzję, gdzie ma być leczony chory – na oddziale neurologii czy intensywnej terapii podejmuje neurolog albo konsylium lekarskie. W szpitalach leczących udary musi być oddział neurologii, reanimacji i intensywnej terapii oraz pracownia radiologiczna, aby można było jak najszybciej przeprowadzić tomografię komputerową i określić rodzaj udaru – niedokrwienny (zatrzymanie dopływu krwi do mózgu) lub krwotoczny (wylew krwi do mózgu). Procedury leczenia tych udarów są różne.
Oddział neurochirurgii nie jest odpowiedni dla chorego na udar niedokrwienny, pomoc neurochirurgiczna potrzebna jest bardzo rzadko. Jeśli zdarzą się komplikacje, są to pojedyncze przypadki, na przykład obrzęk mózgu. Tylko niektóre nagłe rodzaje udarów krwotocznych, np. wylew do opon mózgowych, są leczone na oddziale neurochirurgii. Jednak i w tym przypadku konieczne jest najpierw ustalenie rodzaju udaru. Dlatego bezpodstawne są opinie, że chorzy z udarem koniecznie muszą być transportowani tam, gdzie znajduje się oddział neurochirurgii, nie odpowiada to obecnym zaleceniom ani litewskim, ani międzynarodowym” – opowiada lekarz.
Według specjalisty, jakiekolwiek opóźnienie w pierwszych godzinach po udarze jest niedopuszczalne, ponieważ każda minuta jest cenna – im wcześniej rozpocznie się leczenie, tym mniejsze uszkodzenie mózgu, tym więcej neuronów uda się uratować przed nieodwracalnymi zmianami.
Najnowocześniejsza metoda leczenia jest skuteczna, acz ryzykowna.
Jeśli mamy do czynienia z udarem niedokrwiennym, wówczas decydującą dla rezultatu leczenia może być kwestia, czy w szpitalu stosowane są nowoczesne leczenie udaru niedokrwiennego, polegające na rozpuszczeniu zakrzepu w tętnicy mózgowej w wyniku podanych leków. Jednak konieczne jest, aby chory trafił do właściwego szpitala nie później niż 3–4,5 godziny od pojawienia się symptomów – im wcześniej tym lepiej.
„To się nazywa tromboliza, kiedy leki przeciwzakrzepowe podawane są kroplówką do żyły albo wstrzykiwane do zablokowanej tętnicy. Ta metoda leczenia często (niestety, nie zawsze) jest skuteczna, lecz ryzykowna z powodu możliwego krwotoku. W większych szpitalach na Litwie stosuje się ją od 2002 roku. Obecnie tromboliza przeprowadzana jest w wileńskiej Klinice w Santaryszkach, w Państwowym Wileńskim Szpitalu Uniwersyteckim, w klinice kowieńskiej, w Szpitalu Uniwersyteckim i Szpitalu Marynarzy w Kłajpedzie, w szpitalu w Olicie (Alytus), a lista tych placówek stale rośnie. Wyliczyliśmy, iż trasa z najdalszego zakątka Litwy do najbliższego szpitala, w którym przeprowadza się taki nowoczesny zabieg , nie wynosi więcej niż godzinę. Bardzo ważne, aby ludzie czym prędzej rozpoznały objawy udaru i nie marnowały czasu, który w tym przypadku jest na wagę złota.” – stwierdził Dalius Jatužis.
Naprawdę takie leczenie można stosować jedynie u kilku procent spośród wszystkich przypadków pacjentów z udarem niedokrwiennym, ponieważ jest wiele przeciwwskazań, których większość związana jest z ryzykiem krwotoku: niedawno przebyta operacja, duży uraz, wcześniejsze duże uszkodzenie mózgu, zażywanie leków przeciwzakrzepowych itp.
Pacjentom, u których nie można przeprowadzić trombolizy, placówki medyczne na całej Litwie zapewniają standardowe leczenie podstawowe, które polega na obserwacji i utrzymywaniu oddychania, odpowiedniego ciśnienia krwi, temperatury ciała i innych funkcji życiowych, podawaniu leków zapobiegających nawrotom udaru oraz podejmowaniu środków zapobiegających powikłaniom. Według danych klinik badawczych, dzięki zastosowaniu optymalnego leczenia podstawowego, jego efekty można poprawić nawet o 30–40%. „Niestety, u nas wciąż panują różne, najrozmaitsze mistyfikacje, niczym nieuzasadnione przyzwyczajenia, jak na przykład to, iż przy leczeniu ciężkiego udaru zawsze konieczne jest podanie leków rozszerzających naczynia krwionośne. Na świecie zrezygnowano z takiej metody leczenia, ponieważ nie pomaga ona, a czasami może nawet zaszkodzić” – twierdzi specjalista.
Zatem udar jest bardzo poważną i ciężką chorobą, a duży udar - tym bardziej. W ogóle leczenie poudarowe jest mniej efektywne niż systematyczne badanie ryzyka i profilaktyka. Według Daliusa Jatužisa, w tym zakresie nasze możliwości nie są wcale mniejsze niż w którymkolwiek innym kraju. Jednak brakuje troski o własne zdrowie samych zainteresowanych, informacji o przyczynach i objawach udaru.
Duży obrzęk mózgu występuje sporadycznie
„Podstawowym czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia takich ciężkich powikłań jak obrzęk mózgu jest wielkość udaru, to znaczy zablokowanie dużych naczyń krwionośnych. Prawdopodobieństwo komplikacji w dużym zakresie zależy od tego, które naczynia krwionośne zostaną zablokowane, jakiej są wielkości i którą część mózgu uszkodzą. Na przykład, jeżeli zakrzep powstanie w sercu, może przemieścić się zarówno w górę – do mózgu, jaki i w dół – do tętnic nóg czy zablokować dopływ krwi do innych organów.
Taki zakrzep płynie z krwią i gdzieś się zatrzymuje, jednak to, w którym miejscu to nastąpi, jest już kwestią szczęścia lub nieszczęścia. Jeśli duży zakrzep zablokuje ważną tętnicę, wówczas ponosimy najbardziej przykre konsekwencje. Nawet przy zastosowaniu trombolizy , takiego zakrzepu często nie udaje się rozpuścić – tak jest tylko w 20–30% przypadków. Jeśli zakrzep nie rozpuści się i rozwinie się poważne uszkodzenie mózgu, a czasami też obrzęk, wtedy należy zastosować farmakologiczne środki zmniejszając opuchliznę mózgu oraz ciśnienie wewnątrzczaszkowe, a nawet może być potrzebna interwencja neurochirurga. Takie komplikacje powstają się nie od razu, zazwyczaj po 24 godzinach lub jeszcze później, dlatego bardzo ważna jest obserwacja chorego, odpowiednio często powtarzane badania i „wyłowienie” rozwijających się komplikacji” – wyjaśnia neurolog.
Według lekarza, stwierdzić, że stan chorego się ustabilizował, można dopiero po ok. tygodniu lub dłuższym czasie. Największym problemem jest to, że neurony w mózgu bez krwi żyją bardzo krótko – tylko 5-6 minut. Dlatego jeśli otworzenie krwioobiegu nastąpi zbyt późno, nie daje żadnych korzyści, bo tkanka i tak jest już martwa. Dlatego trzeba jak najszybciej ograniczyć obszar urazu, aby obumarłe peryferyjne komórki podjęły regenerację. Jednak później, podczas rehabilitacji, możemy odnieść lepsze rezultaty.
„Trwale zmieniona część mózgu podczas tomografii komputerowej ujawnia się już po 24 godzinach albo jeszcze wcześniej. Dlatego obszar urazu możemy bardzo dokładnie określić. Z drugiej strony, mamy wiele opisanych i znanych z praktyki przypadków, kiedy u pacjenta z bardzo dużymi zmianami mózgu, podczas rehabilitacji następuje zadziwiająca poprawa, natomiast ktoś inny z nieporównywalnie mniejszym urazem może już zostać niepełnosprawny” – wyjaśnia Dalius Jatužis.
Według rozmówcy, każda część mózgu odpowiedzialna jest za pewne funkcje organizmu. Jeśli uszkodzony jest płat potyliczny, wówczas występują zaburzenia koordynacji ruchowej, płat ciemieniowy jest ośrodkiem czucia, jeszcze inne – mowy, wzroku , słuchu. Dlatego w przypadku niektórych uszkodzeń, choroba bywa szczególnie uciążliwa, występują ciężkie objawy. Tymczasem w niektórych strefach nawet duże uszkodzenie może wywołać jedynie lekkie objawy. „W powrocie do zdrowia po udarze duże znaczenie ma także ogólny stan układu krwionośnego mózgu i organizmu, właściwości mózgu, jego elastyczność (zdolność przejęcia przez zdrowe neurony funkcji obumarłych) oraz nowoczesna rehabilitacja” – twierdzi neurolog.
