Prasa najlepiej odzwierciedla mody językowe albo skłonność do przypodobania jakiejkolwiek sile politycznej. Nie pretenduję na dogłębną analizę historyczną, a będę tylko drogowskazem. Jako źródło wybrałem prasę z okresu międzywojennego i wojennego. Wówczas, tak jak i dzisiaj, dyktowała ona (albo powielała) modę językową.
Przed pierwszą okupacją Litwy przez sowietów, w litewskiej prasie używano oryginalnych nazw obcych, czasami dodając litewska końcówkę: Koelnas, E. Truuvere, H. Sepp, Ottawa, NewYorkas, W. Churchill, W. Churchillis,, Daily Telegraph“ itp. To potwierdzała Ustawa o nazwiskach z 1938 roku, która przewidywała, że „nielitewskie nazwisko można zapisywać w języku jego właściciela”. Oryginalny zapis przetrwał pierwszy okres sowieckiej okupacji. To widać w listach wyborczych i agitacjach politycznych z lipca 1940 roku:: Jędrykowskis Stefan, Vołkowicz Stanisław, drg. Jan Paszkiewicz [patrz Vilniaus balsas, 1940-07-11 Nr. 160 (213)].
Jednak już w końcu października następuje kardynalna zmiana. Większość nazw obcych transkrybują się i powstają takie „twory”, jak: Niū Jorkas, Grinvičas, Čerčilis, Nacional Ceitung, AsošieitidPres, Pa-de-Kalė. A więc kto jest inicjatorem?
W czerwcu 1940 roku na rozkaz ministra oświaty Litewskiej SRR Antanasa Venclovy utworzono „komisję znawców języka”, która do 20 lipca musiała „przygotować i ogłosić reformę pisowni” [Vilniaus balsas, 1940-08-18, Nr. 195 (248), str. 3]. Przewodniczącym został ówczesny wiceminister oświaty Juozas Žiugžda, dzisiaj bardziej znany jako redaktor „czarnej” historii Litewskiej SRR.
Celem reformy było – wniesienie jasności i precyzji w pisowni języka litewskiego”. Pomimo wielu zadań reformy wymieniono „ujednolicenie zapisy nazw obcych”.
„Nazwy obce w języku litewskim będą zapisywane na zasadzie fonetycznej (wyjątkiem są dzieła naukowe)” [Vilniaus balsas, 1940-08-25, Nr. 201 (254), str. 7].
„Nazwy obce i obce imiona własne zostają ujednolicone. Wszystkie będą lituanizowane: Engelsas, Leninas, Čerčilis, Vladivostokas“ [Darbo Lietuva, 1940-08-25, Nr. 72, str. 10].
W ówczesnej prasie możemy również znaleźć zasadę metrykacji cywilnej, która weszła w życie 15 sierpnia 1940 roku, która nakazywał, że imię i nazwisko obywatela Litewskiej SRR zapisują się „tak, jak się wymawia po litewsku, w nawiasach można zapisać po łacińsku, jak się pisze w języku obcym” [Vilniaus balsas, 1940-08-16, Nr. 193 (240), str. 5].
Właśnie ten dzień można uznać za początek, kiedy tradycja pisowni jednych obywateli Litwy została uproszczono dla wygody innych.
